Zaimki wskazujące

Wskazują:

Wskazują obiekty bądź osoby, znajdujące się  
’bliżej’ – dit/deze  lub 
’dalej’  – dat/die
Wskazujemy te obiekty dosłownie, czasem za pomocą gestykulacji. 
Dla het-rzeczowników używamy 'dit’ oraz 'dat’. 
Natomiast dla de-rzeczowników oraz wszystkich rzeczowników w liczbie mnogiej – 'deze’ i 'die’.Określa się je czasem zaimkami zależnymi, ponieważ występują w parze z rzeczownikiem 
(dit potlood, deze vrouw)

het potlood – ołówek
’Dit potlood kun je zo pakken. Maar dat potlood ligt te ver weg.’
Ten ołówek możesz tak po prostu chwycić/wziać. Natomiast tamten ołówek leży za daleko.

de vrouw – kobieta
Deze vrouw is mooi, maar die vrouw is mooier.
Ta kobieta jest ładna, ale tamta kobieta jest ładniejsza. 

Odnoszą się:

Można posłużyć się również nimi odnosząc się do rzeczy lub osób,  
pomijając rzeczownik. Występują one wówczas samodzielnie, na początku zdania, np:

Dit potlood kun je zo pakken, czyli
Dit kun je zo pakken – Ten/tego ołówek możesz tak po prostu wziąć

Deze vrouw is mooi, maar die vrouw is mooier 
Deze  is mooi, maar die is mooier – Ta kobieta jest ładna, ale tamta jest ładniejsza.

Albo:
Dit eten is heel leker – To jedzenie jest bardzo dobre
Dit is heel lekker – To jest bardzo dobre, <takie co stoi bliżej nas> 

Deze planten zijn mooi – Te rośliny są ładne
Deze zijn mooi – Te są ładne <takie co znajdują się bliżej nas, dosłownie>

Dat boek is heel interresant – Tamta książka jest bardzo interesująca, czyli…
Dat  is heel interessant- Tamta jest interesująca

Die mensen waren heel aardig – Tamtych ludzi uważałam za bardzo miłych
Die  vond ik heel aardig – Tamtych ludzi uważałam za bardzo miłych

Ostatnio wspominane:

Dit/dezemoże odnosić się do ostatnio wspominanego 
w wypowiedzi „obiektu” i mogą brzmieć trochę jak zaimki osobowe (hij, zij, haar, hem itp.)

’Ze kocht een huis en een prieeltje. Ze wilde dit  (prieeltje) voor romantische onderonsjes
gebruiken’.
Kupiła dom i altankę. Chciała z niej korzystać w czasie romantycznych spotkań sam na sam. 

’Ze kocht een huis en een tuin buiten de stad, deze (tuin) wilde zij al na een paar maanden verkopen’.
Kupiła dom i ogród za miastem, ten chciała <go> już po paru miesiącach sprzedać.

Coby jeszcze bardziej zagmatwać… 🙂
Czasem podaje się i takie zależności …., że to właśnie 'die’ oraz 'dat’ mogą brzmieć jak zaimek osobowy i odnosić się  do obiektu/osoby, wspominanej wcześniej w wypowiedzi, ALE niekoniecznie w zdaniu wcześniej, np.

– Zij/Kasia is heel mooi. ………..  
– ……die is heel mooi – ona jest bardzo ładna

– Zij zijn heel aardig ……………..
– ……die zijn heel aardig – oni są bardzo mili 

Albo:
de kranten – gazety
– Waar liggen de/die kranten? Op tafel? – Gdzie leżą <te> gazety? Na stole?
– Ja, die liggen op tafel – Tak, <one> leżą na stole.

het huis – dom 
– ….dat huis …….. – tamten dom
– … dat staat op instorten – <on/tamten> jest do zburzenia/w ruinie

 de musical
– …die musical – <tamten> musical 
– …die vind ik fantastisch – <on/tamten jest fantastyczny

Natomiast dit/deze – moą odnosić się też czasem do tego, co „zaraz nastąpi”…, hmm, czyli:
Ik zal je dit zeggen:… – 'Powiem Ci to: …’ no i zaczynamy „o tym” mówić
Ik geef je enkel deze nummers:… – 'Podam Tobie tylko te numery: ….’ no i podajemy „te” n-ry

Cała wypowiedz

’Dat’ może odnosić się do całej wypowiedzi/myśli, wyrażonej chwilę wcześniej. 
’Ik heb de auto de helling op moeten duwen. Nou, dat viel niet mee.’
Musiałem pchać auto pod górkę. No, to nie było łatwe.

Inny przykład, dialog:
– Anna, ik heb even jouw boek gebruikt. Vind je dat niet erg?
– Nee, Ik vind dat niet erg. 
– Anna, korzystałam z Twojej książki, masz coś przeciwko <temu>?
– Nie, nie mam nic przeciwko <temu>. 
ALBO
– Vind je het erg als ik dit huiswerk via e-mail inlever?
– Nee, ik vind dat niet erg.
– Nie masz nic przeciwko <temu>, jeśli dostarczę prace domową elektronicznie?
– Nie, nie mam nic przeciwko <temu>.

Funkcja rodzajnika

’Die’ pełni często funkcję rodzajnika 'de’, a 'dat’ – rodzajnika 'het’.
I nie ważne, którym się posłużymy, znaczenie jest takie samo.
Przykład:
de uitzending – program w tv
Heb je de extra uitzending van Nederland 3 gezien?
Heb je die extra uitzending van Nederland 3 gezien? 
Czy widziałeś <tą> dodatkową emisję na Nederland 3? 

Zastępczo

Dit/dat w połączeniu z „zijn” – być, pełnią czasem <zastępczo> 
funkcję 'het is’, 'het zijn’  (’to jest’, 'to są’), zwróć uwagę, iż tutaj rzeczowniki znajdują się na końcu zdań:

Dit is een mooie trui – To jest ładny sweter
Dit zijn mooie planten – To są ładne rośliny

Natomiast 'dat’ brzmi lepiej w odniesieniu do obiektów/osób, 
które są bardziej oddalone od nas (w czasie, też i w przenośni), np.:
Dat waren leuke mensen –  To byli fajni ludzie

Nacisk 

Dit/deze mogą kłaść również większy nacisk niż dat/die na to, o czym mówimy. 
Dit/deze brzmią czasem bardziej formalnie…  
Przykłady:
’Het sneeuwde de hele week. Dit/dat was niet voorspeld.’
Padał śnieg cały tydzień. Tego nie zapowiadano…

’Dat betekent dat je dit kunt doen.’
To/tamto oznacza, że możesz to zrobić.

Dłuugo siedziałam nad tym wpisem, ale udało się to wszystko posklejać.
Proszę o komentarze i  ewentualne UWAGI.

Zobacz inne wpisy o gramatyce