Czas przeszły
Nie ma żelaznej reguły, wskazującej jednoznacznie – jak ich używać. Istnieją natomiast pewne wskazówki, które postaram się w dzisiejszym wpisie usystematyzować.
Osoby mówiące w języku niderlandzkim używają czasów przeszłych intuicyjnie, oczywiście nie zastanawiając w ogóle nad tym. Mało tego, bardzo często „mieszają” imperfectum z perfectum i na odwrót. Czasem wydaje się nam się, że usłyszane zdanie powinno być w perfectum, tymczasem nasz rozmówca używa imperfectum…. Nieco frustrujące 🙂
Myślę, że mimo wszystko jest to bardzo dobra wiadomość dla wszystkich uczących się, ponieważ jakkolwiek byśmy nie namieszali z tymi czasami, nie będzie to, moim zdaniem, aż tak bardzo rażący błąd.
Najpierw przykłady:
Na czerwono cz.przeszły złożony, na niebiesko prosty, na pomarańczowo zaprzeszły:
Przykład 1:
- ’Ik heb gisterenmiddag een bijzonder televisieprogramma gezien. Het ging over een vrouw, die altijd vreemde dingen meemakte
<doświadczała>in haar leven. Zo kreeg zij een baan als manager van een natuurwinkel terwijl<przy czym>zij nog nooit op dat niveau had gewerkt. En daarna won zij een hoofdprijs van 20 miljoen euro in de Staatsloterij met een lot dat zij op straat had gevonden. (…) enz. (itd.) Ik was eigenlijk van plan om vroeg naar bed te gaan, maar ik kon me niet losmaken<oderwać się>van de tv. Ik vond het zo interessant! Uiteindelijk ben ik pas om 23.45uur naar bed gegaan.’
Przykład 2:
- Ik heb vorige week een jurk gekocht. Zij is heel mooi!
’Kupiłam w zeszłym tygodniu sukienkę. Jest bardzo ładna! - 'Ik ben in Rotterdam geweest om te winkelen. Ik kocht een jurk, ik was in V&D itd.’
'Byłam w Rotterdamie na zakupach. Kupiłam sukienkę, byłam w V&D itd.’
Przykład 3:
- ’Vorige maand ben ik in China geweest’
'W zeszłym miesiącu byłem w Chinach’ - ’Toen ik klein was, ging ik vaak naar China’
'Kiedy byłem mały, jeździłem często do Chin’
- ’Gisteravond heb ik op de Playstation gespeeld’
'Wczoraj wieczorem grałem w Playstation’ - ’Als kind speelde ik graag op de Playstation’
'Jako dziecko lubiłem grać w Playstation’.
Przykład 4:
- ’Gisteren moest ik mijn huiswerk maken, maar ik heb dat niet gedaan en ik ben lekker in de stad geweest.’
’Musiałem zrobić pracę domową, ale nie zrobiłem i byłem na mieście.’ - ’Gisteren heb ik mijn huiswerk moeten maken, en het heeft de hele middag geduurd voordat ik het af had.’
’Musiałem zrobić zadanie domowe, trwało to całe popołudnie, zanim skończyłem’.
Przykład 5:
- 'Als ik dat kon, deed ik het ook’
'Jeśli mogłabym to zrobić, zrobiłabym to’
Przykład 6:
- 'Ik vond het zo boiend’- To było takie fascynujące
- 'Ik kon er niets aan doen’ – Nie mogłem nic na to poradzić
- ’Ik kon vroeger nog niet zo goed Pools begrijpen’.
Kiedyś/wcześniej nie mogłem zrozumieć dobrze języka polskiego - ’Hij wilde niet zeggen wat hij hun gaf’ – Nie chciał powiedzieć, co im dał
- ’Ik hoefde gisteren niet naar school’ – Nie musiałam iść wczoraj do szkoły
- 'Wij mochten tot elf uur opblijven’ – Mogliśmy zostać do godziny 23:00
- ’Hij moest mij bellen maar hij is het vergeten’ – Musiał do mnie zadzwonić, ale zapomniał o tym.
Przykład 7:
- ’Ik ben meteen verhuisd toen ik de Staatsloterij gewonnen had’.
’Od razu się wyprowadziłem, kiedy wygrałem loterię. ’ - ’Ik kwam bij ROY-school nadat ik bij een andere rijschool 5 keer gezakt was’.
’Przyszedłem do szkoły ROY, po tym jak 5 razy oblałem w innej szkole nauki jazdy.’ - ’Ik had die dozen in de garage gezet voordat zij binnenkwam’.
’Postawiłam te pudła w garażu, zanim ona przyszła.’
Przykład 8:
- 'Als ik wat later was vertrokken, had ik in de file gestaan’.
’Jeśli wyjechałabym nieco wcześniej, stałabym w korku.’
Czas przeszły złożony – perfectum
- funkcja wprowadzająca – introdukcja, kiedy zaczynamy opowiadać o zdarzeniu, często też określanym „zdarzeniem głównym” (1) – pierwsze zdanie
- funkcja informacyjna (ostatnie zdanie w I fragmencie) (1) oraz (3a, 3c)
- czasem też stwierdzanie faktu, który nastąpił i był jednorazowy, nie powtarzał się w przeszłości jako np. zwyczaj. Mało tego, fakt ten jest nadal „odczuwalny” (2a)
- często określany również jako 'czas dokonany’, informujący, że jakieś zdarzenie zostało rozpoczęte i zakończone w przeszłości (voltooid) m.in. (4b); i uwaga – cz.zaprzeszły też jest 'cz. dokonanym’
Czas przeszły prosty – imperfectum
- również informuje o przeszłości, jednak używany wtedy, kiedy chcemy opowiedzieć o detalach dotyczących „zdarzenia głównego” (1) lub kiedy podsumowujemy jakieś czynności (2b drugie zdanie)
- opowiadanie o zwyczajach z przeszłości (3b, 3d)
często występują słówka 'toen’ – kiedy, 'als kind’ – jako dziecko
- opowiadanie o zdarzeniach, które nie mają juz żadnego związku z teraźniejszością (np. o panowaniu jakiegoś króla), ale też opowiadanie bajek
- często określany jako 'czas niedokonany’ i niejednokrotnie łatwo zauważyć, iż jakaś czynność/zdarzenie zostało rozpoczęte w przeszłości, jednak z kontekstu nie wynika/albo nie wiemy, czy zostało ono zakończone (onvoltooid) (4a!)
- często używany też celem stwierdzenia czegoś nierealnego/hipotetycznego (5)
- niektóre czasowniki upodobały sobie 'imperfectum’, występują częściej właśnie w tym czasie: vinden, kunnen, willen, hoeven, mogen, moeten (6)
Czas zaprzeszły
- odnosi się do innego zdarzenia/akcji, która miała miejsce jeszcze przed zdarzeniem, o którym akurat mówimy (7)
- również często występuje po słowie 'toen’ (7a) i 'nadat’ (7b) przed 'voordat (7c)
- w zdaniach 'hipotetycznych’ też można się nim posłużyć (8)
Jestem na takim etapie, że mam mega bałagan w głowie i już chyba nic nie wiem. Wszystko mi się miesza, a na dodatek najgorzej jest z tymi słowami po których są bijzimnen lub ich nie ma.
Jak długo się uczysz?
No tak, spójniki, po których wystepuje bijzin warto zapamietać, oprócz: omdat, dat, als, toen,terwijl mamy też inne, typu: wanneer, hoe laat, waarin…
przykłady:
Ik weet het niet hoe laat ze morgen komt.
Ik begrijp het niet wanneer je imperfectum gebruikt.
Marcin wijst het huis aan waarin Marcelina woonde.
ZAPAMIETAJ może te, po których nie ma bijzin, czyli
en – i
maar – ale/jednak
want – bo
dus – więc
Po 'dus’, może wystąpić zdanie podrzędnie złożone. Zależy, czy sens logiczny zdania podrzędnego wynika ze zdania głównego, czy też jest od niego niezależne. Podobnie jest to w przypadku słówka 'of’.
Czy możesz podać przykłąd zdania złożonego podrzędnie – po spójniku 'dus’?
przykłady:
Ik kook een soep EN ik lees een krant.
Ik wil naar Polen MAAR ik heb geen tijd.
Ik ga niet naar het werk WANT ik ben ziek.
Ik ben moe DUS ik ga vroeg naar bed.
tutaj nie występuje bijzin
oba zdanka skladowe są hoofdzinami, czyli czasownik znajduje się na 2 miejscu, po podmiocie, a nie na samym końcu
To dalej ja – pół roku.
Czyli tylko po tych 4 spójnikach występuje hoofdzin, a w pozostałych bijzin? Jeśli tak to super.
Tak na marginesie to cały czas myślałem, że po wanneer w twierdzeniu jest hoofdzin.
Ik begrijp het niet wanneer je imperfectum gebruikt.
Wanneer je imperfectum gebruikt, begrijp ik het niet. (tak też może być?)
Tak, właśnie te spójniki wymienia się naajczęściej. To pocieszające:)
Natomiast 'wanneer' w zdaniu złożonym powoduje, że czasownik idzie właśnie na koniec (powstaje bijzin)
Drugi przykład, który podałeś jest też OK. Dokładnie to samo, tylko na odwrót
ALE
'wanneer' to również pytajnik, i np.:
Wanneer gebruik je imperfectum?
Powyższe pytanie to jest oczywiście hoofdzin
(czasownik znajduje się na drugim miejscu w zdaniu – taka zasada)
Inny przyklad:
Hoe laat ze morgen komt (1), weet ik het niet (2).
1) to bijzin
2) hoofdzin z inwersją
ALE
Hoe laat komt ze morgen?
–>PYTANIE przesz pytajnik 'hoe laat'
"PYTAJNIKI-spójniki" w zdaniach twierdzących robią takie zamieszanie 🙂
Dzięki! Trzeba nad tym trochę posiedzieć jeszcze (w teorii jest już OKE) ale w praktyce w szczególności w mówieniu to daleka droga – zanim samo będzie szło na koniec bez myślenia nad tym, że musi to być na końcu. :)) Cóż do roboty 🙂
Pół roku to bardzo krótko! Na 100% za jakiś czas to opanujesz, powodzenia!
" 'Gisteren heb ik mijn huiswerk moeten maken, en het heeft de hele middag geduurd
voordat ik het af had.'
'Musiałem zrobić zadanie domowe, trwało to całe popołudnie, zanim skończyłem'. "
Czy jest jakieś logiczne uzasadnienie tego, ze to zdanie wygląda właśnie tak a nie inaczej? Dlaczego nie ma w nim czasownika z ge…… (to sie chyba imiesłów czasu przeszłego nazywa , czy jakoś tak ;))
Tak sobie myślę, że te zdanie tak wygląda, bo zawiera 2 czasowniki (mam na mysli "moeten maken")Czy zawsze zdanie z więcej niż jednym czasownikiem – w czasie przeszłym- będzie miało taką formę ? Pozdarwiam zocha 🙂
Tak, zawsze. Inne przyklady:
Ik ben naar mijn moeder moeten gaan.
albo –> Ik moest naar mijn moeder gaan
Ik heb gisteren eindelijk een paar uur op de Playstation kunnen spelen
albo –> Ik kon …spelen.
ALe np tryb warunkowy/hipotetyczny złożony, dotyczący przeszłości może wyglądać już w ten sposób:
'Als ik tijd had gehad, zou ik het hebben geleerd.'
– Jeśli miałbym wtedy czas, nauczyłbym się tego 🙂
Hardcore…Za jakiś czas i o tym będę pisać.
No cóż, życie bywa czasem trudne, ale myślę, że jeśli będzie się często używać języka , rozmawiać , to po jakimś czasie człwiek to opanuje i nie będzie to takie trudne 😉
tak, czas, czas, czas 🙂
A kiedy używa się zijn a kiedy hebben do tworzenia tego czasu ?
Wszystko znajdziesz tutaj, nieco starszy post https://moj-holenderski.blogspot.nl/2013/06/tworzenie-czasu-przeszego.html
Ja tez mam mega balagan i nauka przychodzi mi to bardzo ciezko. Rozmawiam swietnie po francusku ale mieszkam po stronie niderlandzkiej i niestety musze sie uczyc holenderskiego. W szkole mam tworzenie czasow inperfectum ale zielona magia jest to dla mnie . Czy jest jakas metoda na szybka nauke. Powiem ze w czasie terazniejszym rozmawiam w okolo 60 procentach ale z tworzeniem czasu mam problem.
Czasu perfectum, używamy również do wyrażenia czynności, która zakończy się w określonym terminie w przyszłości:
Ik heb morgenavond dat boek gelezen. – Jutro wieczorem przeczytam (skończę czytać) tę książkę.
Als ik dat kon, deed het ik ook.
Wykrylem blad . powinno byc- … deed ik het ook
Wykrylem blad.
Als ik dat kon, deed het ik ook.
Powinno byc- deed ik het ook.
Naturalnie, dziękuję za wpis! juz poprawione
Rzeczywiscie język masakra jakaś.
Dzięki za komentarz – tak, wydaje się być trudny na początku i nawet niefajny, ale wystarczy na początku dobrze się z nim osłuchać i dopiero potem zacząć naukę.
Temat rzeka, ale…
W niderlandzkim nie ma czasu zaprzeszłego! To jest przeszły dokonany! Czas perfectum – teraźniejszy dokonany. Niby tylko różnica w nazewnictwie ale ma swoje następstwa. Stosując zastosowane na blogu nazewnictwo (i nie tylko tutaj) zdanie: „Ik heb morgen dit boek gelezen”, jest bez sensu. Tymczasem, jest to zdanie prawidłowe, podkreślające nieuchronność zdarzenia.
Podobnie jak w języku polskim tak i w niderlandzkim, obowiązuje zasada nie mieszania czasów w wypowiedzi. Dlatego przykłady 1,2,4 i 7, są stylistycznie nie poprawne.
Użycie czasów:
-teraźniejszy niedokonany – czynność jest wykonywana teraz lub jest to zwyczajem podmiotu, będzie wykonana w przyszłości
-teraźniejszy dokonany – czynność była wykonana wcześniej i trwa nadal lub jej wynik jest nadal odczuwalny
-przeszły niedokonany – narracja zdarzeń z przeszłości
-przeszły dokonany – czynność była wykonana i zakończona w przeszłości lub jest przyczyną następnego zdarzenia.
Proste? 🙂
Dziękuję za ciekawy komentarz.