Czy wierzysz w to, że gramatyka holenderska może być na prawdę łatwa a czasowniki w czasie przeszłym mogą stać się dla Ciebie prostą sprawą? Tworzenie czasu przeszłego to taki szablon, jeżeli chodzi o czasowniki regularne oraz trochę zapamiętywania w przypadku czasowników nieregularnych. Jesteśmy pewni, że szybko to ogarniesz!
Czasowniki w czasie przeszłym niedokonanym
Czas przeszły niedokonany w języku niderlandzkim nazywany także: prosty, verleden tijd albo imperfectum. Dlaczego niedokonany? Czas dotyczy czynności, która odbywała się w przeszłości, ale z kontekstu nie wynika, czy została ta czynność również w przeszłości zakończona. Więcej o tym, jak używać czasu przeszłego w holenderskim, możecie poczytać tutaj.
Czasowniki regularne
Na początek chodzi o wyprowadzanie rdzenia z bezokolicznika – to są podstawy języka holenderskiego i warto się tego pouczyć, ponieważ jest to solidna baza oraz zapewnienie poprawnej pisowni. Rdzeń to część czasownika bez końcówki -en.
’werk-en’ (bezokolicznik) – pracować
Soft ketchup
Jeżeli rdzeń kończy się na jedną z następujących spółgłosek: 't kofschip bądź soft ketchup,
to w liczbie pojedynczej czasowniki te otrzymują końcówkę ’te’ a w mnogiej – ’ten’:
‘werken’ → werk → werkte(n)
l.pojedyncza
ik werkte – pracowałem
jij werkte
hij werkte
zij werkte
het werkte
l.mnoga
wij werkten – pracowaliśmy
jullie werkten
zij werkten
Inne przykłady:
’odpoczywać’
rusten → rust → hij rustte
odpoczywać on odpoczywał
’przestawać, zatrzymać’
stoppen → stopp → hij stopte
zatrzymywać on zatrzymywał
’dyszeć’
puffen → puff → hij pufte
…
Spróbuj przetłumaczyć wszytskie następne na j.polski,
w komentarzu oczywiście.
w komentarzu oczywiście.
’zaskoczyć, zaskakiwać’
verrassen → verrass → hij verraste
’śmiać się’
lachen → lach → hij llachte
Jeżeli rdzeń danego czasownika kończy się na wszystkie inne spółgłoski niż 't kofschip czy też ‘soft ketchup’, wówczas doklejamy w liczbie pojedynczej ’de’ a w mnogiej – ’den’:
‘halen’ → haal → haalde(n)
tutaj ważna zasada w odmianie – ortografia holenderska:
’halen’ – znaczy m.in. przynosić
l.pojedyncza
ik haalde – przynosiłam
jij/u haalde
hij haalde
zij haalde
l.mnoga
wij haalden – przynosiliśmy
jullie haalden
zij haalden
Inne:
‘leven’ → ik leef → leefde
‘reizen’ → ik reis → reisde
’v’ → 'f’
’r’ → 's’
Czasowniki częściowo nieregularne
Ich odmiany trzeba nauczyć się na pamięć, jest to tzw. II kolumna.
(tzw. silne czasowniki). W internecie znaleźć można wiele tabelek, jedna z nich dostępna
jest na dutchgrammar: https://www.dutchgrammar.com/pl/?n=Verbs.Ir03
Mimo wszystko istnieją pewne prawidłowości… może chociaż troszkę pomoże to w nauce. Chodzi o to, że ulega zmianie pisowania samogłoski w rdzeniu, przykłady:
ij → ee
’begrijpen’ – rozumieć
l.pojedyncza
ik begreep
jij/u begreep
hij/zij/het begreep
l.mnoga z końcówką -en
wij begrepen
jullie begrepen
zij begrepen
uwaga: ortografia!!! zachowanie długości samogłoski,
tutaj podwójne długie 'ee’ redukuje się
do długiego-pojedynczego (ee → e)
kijken’ – patrzeć, oglądać
hij keek
wij keken
ui → oo
’fluiten’ – gwizdać
hij floot
wij floten
’ruiken’
het rook (pachniało)
wij roken
ee → a
’breken’ – łamać, złamać
cz. teraźniejszy – hij breekt
zatem:
hij brak
wij braken
’lezen’ – czytać (z→ s)
cz. teraźniejszy – hij leest
zatem:
hij las
wij lazen
wyjątki → ’wegen’ – ważyć
weegt → hij woog
→ 'weten’ – wiedzieć
weet → hij wist
i → o
’beginnen’ – zaczynać
cz. teraźniejszy – hij begint
zatem:
hij begon
wij begonnen
’drinken’ – pić
hij dronk
wij dronken
’vinden’ – m.in. znaleźć, uważać,że..
hij vond
wij vonden
wyjątki → ’liggen’ – leżeć
hij ligt → hij lag
→ ’zitten’ – siedzieć
hij zit → hij zat
Czasowniki całkowicie nieregularne
Ich odmiany również trzeba nauczyć się na pamięć i ciężko wychwycić tutaj jakąś regułę, we wspominanych tabelkach znajdziemy je znowu w II kolumnie, to też tzw. silne czasowniki. W internecie znaleźć można wiele takich tabelek, jedna z nich dostępna jest na dutchgrammar:
Czasowniki nieregularne w czasie przeszłym niedokonanym, przykłady – zachęcamy do tłumaczenia w komentarzu:
’zijn’ – być
l.pojedyncza
Ik was (byłam)
jij/u was
hij/zij was
het was
l.mnoga
wij waren (byliśmy)
jullie waren
zij waren
’hebben’ – mieć
l.pojedyncza
ik had (miałam)
jij/u had
zij had
hij had
het had
l.mnoga
wij hadden (mieliśmy)
jullie hadden
zij hadden
Inne:
’kunnen’ – móc/potrafić
ik kon
wij konden
’mogen’ – móc
ik mocht
wij mochten
’gaan’ – iść
ik ging
wij gingen
’staan’ – stać
ik stond
wij stonden
’zien’ – widzieć
ik zag
wij zagen
’doen’ – robić
ik deed
wij deden
’komen’ – przyjść
ik kwam
wij kwamen
’willen’ – chcieć
ik wilde/wou
wij wilden
Czasowniki w czasie przeszłym dokonanym
Czas przeszły dokonany w języku niderlandzkim nazywany także: złożony, voltooide tijd albo perfectum. Dlaczego dokonany? Czas dotyczy czynności, która odbywała się w przeszłości ORAZ została również w przeszłości zakończona. Więcej o tym, jak używać czasu przeszłego w holenderskim, możecie poczytać tutaj.
Czas przeszły dokonany i jego tworzenie – zdanie takie składa się z
’hebben’ lub ’zijn’ + imiesłów bierny
Wiekszość czasowników posiłkuje się 'hebben’, ale istnieją czasowniki, które wystepują wyłącznie z ‘zijn’. ‘Hebben’ i ‘zijn’ pełnią w tego rodzaju zdaniach właśnie funkcję czasowników posiłkowych, czyli służą tylko do utworzenia czasu przeszłego (nie znaczą wówczas tego co zazwyczaj znaczą w czasie teraźniejszym).
Hebben czy zijn? Czasowniki wyłącznie z ‘zijn’
Oto lista, wyraźnie zaznaczone po prawej:
’komen’ – przychodzić, przyjechać, pochodzić
’gaan’ – iść, jechać
’zijn’ – być
’blijven’ – zostać, pozostac, podziewać się,
’gebeuren’ – dziac się, zdarzać się,
’worden’ – stawać się,
’groeien’ – rosnąć,
’beginnen’ – zaczynać,
’geboren worden’ – urodzić się’
’overlijden’, 'sterven’ – umierać
Przykłady:
Ik ben ziek geworden – Rozchorowałem się
Ik ben naar Amsterdam gegaan – Pojechałam do Amsterdamu
Mijn oma is 2 dagen gelden gestorven – Moja babcia zmarła 2 dni temu
Ik ben in 1973 geboren – Urodziłam się w 1973.
Czasowniki z ‘hebben’ i ‘zijn’
np. veranderen, stoppen, stelen.
→ 'Zij is na haar terugkomst uit Nederland heel erg veranderd’.
Bardzo się zmieniła po swoim powrocie z Holandii.
Dochodzi do pewnej zmiany – transformacji w odniesieniu
do podmiotu zdania (Zij is… – Ona się zmieniła).
→ 'Zij heeft dit ontwerp grondig veranderd’.
Zmieniała fundamentalnie ten projekt.
Projekt – ontwerp został zmieniony przez nią,
a ‘projekt’ nie jest podmiotem tego zdania tylko ‘przedmiotem zdania, obiektem, o którym mówimy.
Inny przykład:
’Ik ben gestopt met roken’.
Rzuciłam palenie.
I znowu to JA rzuciałam palenie, mnie ta zmiana dotyczy.
Ale,
’Ik heb het proces gestopt’.
Zatrzymałem ten proces (to proces został zatrzymany, nie – JA), czy
’Ik heb de sleutels in je zak gestopt’.
Schowałem klucze w twojej kieszeni.
’Mijn fiets is gestolen’.
Mój rower został skradziony.
Ale,
’Karol heeft mijn fiets gestolen’.
Karol ukradł mój rower.
Przy czasownikach wyrażających ruch: np. 'lopen, vliegen, fietsen, rijden’
występuje zawsze ZIJN pod warunkiem, że w zdaniu podany jest kierunek, cel ruchu.
Jeśli nie podaje się kierunku – używamy wówczas HEBBEN.
’Ik ben naar huis gelopen’.
Poszedłem do domu (piechotą), ale
’Ik heb in de tuin gelopen’.
Chodziłem po ogrodzie.
’Ik ben met de auto naar Amsterdam gereden’.
Pojechałem autem do Amsterdamu, ale
’Ik heb de hele dag in de auto gereden’.
Cały dzień jechałem w aucie.
Przedrostek ‘ge-’
Nazywamy również prefixem i jak już zauważyłeś używamy go podczas tworzenia czasu przeszłego dokonanego (perfectum). Zatem zapamiętaj, czas przeszły dokonany = hebben/lub zijn + ge(imiesłów od czasownika).
Np. Ik-heb-goed-gdanst.
Ja-dobrze-zatańczyłam.
zatańczyłam = heb gedanst.
czasownik regularny: dansen→(ge)danst.
Prefix ‘ge-’ i czasowniki regularne
-
zaczynamy od zastosowania reguły 'soft ketchup’
-
wszystkie czasowniki, których rdzeń kończy się na jedną z powyższych pogrubionych spółgłosek, przyjmują końcówkę ’t’! Pozostałe 'd’
-
oprócz tego imiesłów otrzymuje przedrostek ’ge’.
-
imiesłów nigdy nie kończy się podwójnym 'd’ albo 't’, np. rusten –> ik heb gerust
-
istnieje grupa czasowników (poza kilkoma wyjątkami), które nie otrzymują 'ge-’: rozpoczynają się następującymi przedrostkami: 'be-’, 'er-’, 'ver-’, 'ont-’, 'her-’, 'ge-’, np. 'ontdekken’ – odkrywać –> ontdek-en –> Hij heeft dat ontdekt.
Przykłady:
1) 'Ik heb 3 jaar lang in Amsterdam gewerkt’.
Pracowaem 3 lata w Amsterdamie.
ik heb … gewerkt
jij hebt … gewerkt
hij heeft … itd.
ALBO
’halen’ → hal-en
Ik heb … gehaald
2) 'Ik heb dat boek klaargelegd’.
Położyłam/uszykowałam tę/tamtą książkę.
‘Ik heb een boek klaargelegd.’
Uszykowałam książkę (do zabrania).
’klaarleggen’ – położyć, uszykować do zabrania
– nic się nie dzieje z 'klaar’ w odmianie
– nie należy zapomnieć o dodaniu ’ge-’ w środku!
– wyrzucamy extra 'g’ z tego czasownika(rdzeń nie może sie kończyć podwójną spółgłoską)
– 'g’ jako ostatnia literka w rdzeniu nie znajduje sie w regule 'soft ketchup’
zatem → klaar-ge-legd
Prefix ‘ge-’ i czasowniki nieregularne
Jak już wyżej wspominane, lepiej nauczyć się tego na pamięć, oto przykłady dla utrwalenia zapisu z przedrostkiem ‘ge’:
zwemmen = heeft gezwommen – pływał/a
(imperfectum: ik zwom – pływałam)
zingen = heeft gezongen – śpiewał/zaśpiewał
(ik zong – śpiewał)
opnemen = heeft opgenomen – odebrał (telefon)
(ik nam op – odbierałam/odebrałam tel.)
klimmen = heeft geklommen – wspiął się/wdrapał się
(ik klom) – wdrapywał się)
Istnieje też grupa, w której nie-dochodzi do żadnych zmian w imiesłowie,
oprócz dodania przedrostka 'ge-’:
bakken = heeft gebakken – upiekł/a
komen = is gekomen – przyszedł
laten = heeft gelaten – zostawił
lachen = heeft gelachen – śmiał się
afwassen = heeft afgewassen – umył naczynia
begrijpen = heeft begrepen – zrozumiał
ontstaan = is ontstaan – powstał
vergeten = is vergeten – zapomniał
Czasowniki całkowicie nieregularne, kilka przykładów:
zijn = is geweest – był/byłą
brengen = heeft gebracht – przyniósł/przyniosła
kopen = heeft gekocht – kupił/kupiła
Czasowniki holenderskie w czasie zaprzeszłym
Czas zaprzeszły w języku niderlandzkim nazywany także: voltooid verleden tijd, plusquamperfectum. Dlaczego zaprzeszły? Czas dotyczy czynności, która odbywała się w przeszłości JESZCZE wcześniej aniżeli inna czynność opisywana w danej wypowiedzi.. Więcej o tym, jak używać czasu zaprzeszłego w holenderskim, możecie poczytać tutaj.
Składa się oczywiście z czasownika posiłkowego hebben/zijn w czasie iniedokonanym
oraz imiesłowu.
Ik had gewerkt – pracowałam
Hij had gerust – odpoczywał/odpoczął
Wij hadden gemaakt – zrobiliśmy
Ik was geweest – byłam
Hij was gekomen – przyszedł
Wij waren gegaan – poszliśmy
Zachęcam zatem do czytania kolejnego artykułu o użyciu tych 3 czasów. Nie zapomnij też zaglądać regularnie na facebook, po to aby być na bieżąco z wszystkimi ciekawostkami.
W czasie przeszłym złożonym mogę użyć więcej niż jeden czasownik? (nie chodzi mi o posiłkowy). Jak będzie wyglądać zdanie np. Musiałem pojechać do mojej mamy? Chyba, że na to jest inna konstrukcja zdania 🙂
Witaj!
Można jak najbardziej. W kolejnych wpisach będzie więcej o użyciu.
Twój przykład mógłby zostac zapisany w wieloraki sposób, pozwól że wymysle 2 konteksty:
a) Ik ben naar mijn moeder moeten gaan, de reis duurde 1,5 uur.
-cz. przeszły złożony (tzw. dokonany)
-wiemy na pewno, że tam pojechałeś
-czynność wykonana i zakończona w przeszłosći.
b) Ik moest naar mijn moeder gaan, de reis duurde 1,5 uur.
-mimo, że użyty został czas przeszły prosty (tzw.niedokonany), w TYM konteksie również brzmi to tak, iż raczej wiemy na pewno, że tam zajechałeś
-zdanie o 'czasie trwania podróży' dodatkowo wskazuje na to..
ALE
c) Ik moest naar mijn moeder gaaan MAAR het is niet gelukt, want mijn auto was kapot.
– tutaj widać różnicę
-pierwsza część tego zdanka brzmi/wygląda identycznie jak dwa poprzednie, jednak róznica jest znacząca
-musiałem pojechać do mojej mamy, ale się nie udało 🙂 W tym przypadku NIE MOŻNA użyć czasu przeszłego złożonego WIESZ dlaczego?
czas ten jest "dokonany" czyli jak już wyżej podkreśliłam, informuje o zdarzeniach, które się "dokonały" w przeszłości , a ostatni przykład takim nie jest.
Pozdrawiam!!
Co tu jest nieźle nakręcone choć od nie dawna zaczelam uczyć się tego języka to na moją wiedzę zdanie Musiałem pojechać do mojej mamy nie pasuje mi w twoim wykonaniu
Ik moet naar mijn moeder gaan – muszę jechać do mamy
Ik moet naar mijn moeder gegaan – musze do mamy pojechać
Ik heb naar mijn moeder gemoeten
Ik moet naar mijn moeder gegaan – musze do mamy pojechać
Ik heb naar mijn moeder gemoeten
–> te zdania są niepoprawne
Przynajmniej pierwsze z nich – Ik moet naar mijn moder gegaan.
Drugie, ewentualnie można uznać.
Chociaż czasownik 'moeten’ woli wystepować w imperfectum, np. Ik moest naar mijn moder gaan.
W opcji a) powinno być
: Ik heb naar mijn meoder moeten gaan.
Witam. A dlaczego w sytuacji C jest napisane …het is niet gelukt. .. a nie jest to również w czasie przeszłym?
het lukte, het is gelukt, het was gelukt
het ging, het is gegaan, het was gegaan
het deed, het is gedaan itd
het maakte, het is gemaakt itd.
to wszystko to czasy przeszle 🙂
Super blog! na prawdę świetnie tłumaczysz! zrozumiałam wszystko po jednej lekturze:)
łatwiejsze do zapamiętania jest s(o)ftk(e)tch(u)p
Mijn oma is 2 dagen ->gelden<- gestorven – Moja babcia zmarła 2 dni temu
Mijn oma is 2 dagen ->geleden<- gestorven – Moja babcia zmarła 2 dni temu
literówka robi różnice
dzieki, poprawi sie 🙂
Dobra robota!Wszystko i zwiezle!Gratuluje!Mam pytanie dobrego STAM-u.W moich notatkach mam,ze tworzy sie od 1 os.,a co bedzie dodane czy -te czy -de zalezy od ostatniej litery STAM-u bezokolicznika(soft ketchup) Jak to jest wiec?
poprawila juz to w powyzszym wpisie nie bylo to konkretnie ujete. Oczywiscie, ze koncowka ta zalezy od STAMU bezokolicznika!!! dziekuje!
Przy soft ketchup z wraca sie uwage na ostatnia liter STAM-u 1 os.czy bezokolicznika?
bezokolicznika bez 'en' ale do formulowania uzywamy stamu 1 osoby.
czasownik 'verven' – np . farbowac
Hij verfde zijn haar.
On farbowal swoje wlosy.
dodajemy =de poniewaz w bezokoliczniku rdzen konczy sie na
'v'. a to nie jest soft ketchup.
W zdaniu nie mamy z kolei '..vervde..', tylko 'verfde…' poniewaz w odmianie czasownikow z literka 'd' na koncu rdzenia – ZAWSZE zmieniamy owe 'd' na —> 'f' COBY bardziej zagmatwac :):):)
dziekuje za komentarze!
super blog, naprawde fajnie wytlumaczone ale literka D lub T zalezy od ostatniej literki bezokolicznika bez 'en' tzw 'ruwe stam' a nie stamu 1.osoby. Inaczej by bylo geverft en nie geverfd.
Moja nauczycielka niderlandzkiego podała nam inny pomysł na 't kofschip—->soft ketchup X 🙂
Fajny blog 🙂 Ale mam trudniejsze pytanie – jak użyć czasu perfectum w nastepujących zdaniach:
– Hij blijft daar wonen.
– Frits moet zijn auto laten repareren.
– Martin zit urenlang met zijn buurman te praten.
– Ze willen niet stoppen met roken.
Dzięki z góry 🙂
Justyna
Hij is daar blijven wonen.
Frits heeft zijn auto moeten laten repareren.
Martin heeft urenlang met zijn buurman zitten praten.
Ze hebben met roken niet willen stoppen.
Skąd wzięły się te błędne tłumaczenia czasów? Nie tylko w tym blogu, ale i w polskich podręcznikach. Powinno być:
Ik ben … – teraźniejszy niedokonany
Ik ben … geweest – teraźniejszy dokonany
Ik was … – przeszły niedokonany
Ik was … geweest – przeszły dokonany
Witaj, prawdą jest to, o czym piszesz. Podajemy tak – dla ułatwienia.
W rzeczywistości nazwy są bardziej skomplikowane, tj.
onvoltooid tegenwoordige tijd (ott): ik werk, ik lees
–> czas teraźniejszy niedokonany
onvoltooid verleden tijd (ovt): ik werkte, ik las
voltooid tegenwoordige tijd (vtt): ik heb gewerkt, ik heb gelezen
voltooid verleden tijd (vvt): ik had gewerkt, ik had gelezen
onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd (ottt): ik zal werken, ik zal lezen
voltooid tegenwoordige toekomende tijd (vttt): ik zal gewerkt hebben, ik zal gelezen hebben
onvoltooid verleden toekomende tijd (ovtt): ik zou werken, ik zou lezen
voltooid verleden toekomende tijd (vvtt): ik zou gewerkt hebben, ik zou gelezen hebben
mam pytanie czy KOCHANY mowimy LIEF,LIEFSTE,GELIEFD.
prosze o wyjasnienie
lief – kochany/mily
liefste – najkochanszy/najmilszy
geliefd – ukochany/lubiany